Spanning en Stress

Welke types van stress onderscheiden we?

Positieve stress (eustress)

Niet alle vormen van stress zijn ongezond. Zogenaamde “eustress” als gevolg van een positieve gebeurtenis in je leven zoals een familiefeest, de geboorte van een kind of de start van een reis houden het leven op een gezonde manier “spannend” en “uitdagend”. Je bent waarschijnlijk bezig “ongekend terrein” te leren kennen. Een lichte verhoging van de hartslag kan dan voelbaar zijn. Misschien met aanwezigheid van een versterkte focus en een milde verhoging van de hoeveelheid stresshormonen. Allemaal gezond. Een bepaalde mate van stress is inderdaad nodig om tot goede prestaties te komen om het onbekende, het vreemde, uitdagende of het nieuwe aan te gaan… 

Negatieve stress

Negatieve stress situaties vinden daarentegen hun oorzaak in ingrijpende gebeurtenissen (bijv. gezondheidsklachten, enz.) maar ook bij repetitieve alledaagse ervaringen (bv. verkeersdrukte) die aanhoudend op je blijven inwerken, kan het te veel worden voor je “systeem”. Je verliest bijv. ’s nachts je slaap en staat nog meer vermoeid op. Zo start een negatieve spiraal: de vicieuze cirkel van stress. Beschermende relaties kunnen dan soms helpen om de stressrespons-systemen van je lichaam terug te brengen naar de basislijn, waardoor je zenuwstelsel de tijd krijgt om zich te herstellen van mogelijk schadelijke effecten. 

Chronische stress

Anderzijds, als een stresssituatie intens, repetitief of latent aanwezig is (bijv. het verlies van een dierbare, nachtlawaai, financiële problemen), dan kan dit leiden tot een situatie waar je de dingen niet meer gebolwerkt krijgt.

De stress kan dan echt “toxisch” worden. Wanneer je je zo gestrest voelt, reageert je lichaam door chemicaliën (adrenaline, noradrenaline, cortisol en andere) in het bloed af te scheiden, maar dan aanhoudend. Het lichaam ‘’denkt’’ vervolgens dat het om overleven gaat. Zowel adrenaline als cortisol hebben een rechtstreekse invloed op het gezond functioneren van je lichaam. Deze chemicaliën geven je aan de ene kant meer energie en kracht, wat een goede zaak kan zijn als je stress wordt veroorzaakt door acuut lichamelijk gevaar, maar het kan ook een slechte zaak zijn, als de stress aanhoudt. Als je onder grote hoeveelheden stress staat, kan je zo moe, uitgeput en ziek worden waardoor je je daarna minder goed kan concentreren of helder kan denken. Een “zenuwinzinking” staat dan te wachten of nog… een burn-out.

Hoe merk je dat je aan chronische stress lijdt?

Symptomen van chronische stress zijn o.a. slecht slapen, prikkelbaarheid, gespannenheid, de neiging om je terug te trekken, verminderde eetlust of net meer zin in zoet, humeurigheid en vermoeidheid. Ook ben je gevoeliger voor pijn. In die zin maakt stress tal van aandoeningen en kwalen erger, waaronder hoofdpijn en migraine, buikpijn, rugklachten en fibromyalgie, een vorm van reuma. Verder kan stress eerder doorgemaakte psychische problemen opnieuw doen opflakkeren, zoals verslaving, angst en depressie.

Welk effect heeft chronische stress op je lichaam?

In de eerste plaats geeft chronische stress een verhoogd risico op hart- en vaatproblemen. De productie van cholesterol bijv. verhoogt. Cholesterol wordt voor ongeveer 2/3 door de lever gemaakt voor energie en het repareren van beschadigde cellen. Bij langdurig veel stress blijft de lever cholesterol aanmaken. Eerst raakt namelijk de vethuishouding verstoord en de bloeddruk verhoogd, wat kan leiden tot aderverkalking en trombose, en dus een verhoogde kans op een hart- of herseninfarct. Ook de regeling van het suikergehalte in het bloed en van het immuunsysteem kan verstoord raken. Te veel stress geeft ook een grotere kans op overgewicht en osteoporose. Dat stress het risico op kanker zou verhogen, is tot op vandaag echter nooit hard gemaakt in wetenschappelijk onderzoek. Bij chronische stress blijft je afweersysteem evenwel kwetsbaar en dit maakt je gevoeliger voor verschillende ziektes. 

Waarom slaap je minder goed in periodes van stress?

Doordat bij stress je lichaam hormonen aanmaakt die er voor zorgen dat het hart meer bloed door het lichaam gaat pompen en dat er meer energie (glucose) beschikbaar is in de hersenen. Met andere woorden, je lichaam is zich aan het voorbereiden om te vechten of vluchten! Dit kan vluchten voor een gevaarlijke hond zijn of een strakke deadline halen. Een van de stresshormonen, nl. cortisol, zou in de eerste helft van de nacht laag moeten zijn om te kunnen slapen. Bij te veel, raak je moeilijk in slaap of wordt je ‘s nachts gemakkelijk wakker. Doordat chronisch slaapgebrek op zijn beurt tot meer stress leidt, dreig je verder in een vicieuze cirkel terecht te komen.

Wat kun je doen tegen te veel stress en spanning? Gepaste interventies.

• Gezonder gaan leven, met meer aandacht voor slaap, lichaamsbeweging, ontspanning en gezonde voeding. 
• Mindfulness-training, ademhalings- of ontspanningstechnieken hebben doorgaans een goed effect.
• Psychologische begeleiding en psychotherapie: De therapeut zal samen met jou kijken naar de factoren die er toe leiden dat de stress te hoog oploopt en welke lichamelijke en emotionele reacties dit geeft. Ook kan er gewerkt worden met awareness: Hoe voel je de spanning in jouw lichaam? Welke gedachten malen rond? Heb je voldoende ondersteuning van anderen? Of voel je je constant in de vuurlinie staan. Dienen er ingrijpende gebeurtenissen verwerkt te worden? Hebben onaffe gevoelens van vroeger nog een invloed op je? Soms helpt het om je grenzen beter aan te geven. Misschien moet je vaker ‘nee’ zeggen tegen je omgeving of bepaalde prikkels of situaties vermijden of je beter beschermen. Op het moment dat je je bewust wordt wat er gebeurt in je systeem, kun je meer controle uitoefenen op jezelf en de situatie.
• In lichaamsgerichte therapie en lichaamswerk kan er ook rechtstreeks met je autonome zenuwstelsel gewerkt worden via aanraking en het loslaten van chronische spierspanning. De therapeut kan dit met je oefenen, bijvoorbeeld door rollenspellen, in beeldend werk, in drama of met behulp van muziek of door middel van fysieke oefeningen waarbij je je grenzen leert aanvoelen en ze gepast aan te geven. Door deze praktische oefeningen kun je ontdekken dat je keuzes hebt in jouw gedrag en dat je jouw eigenheid kunt behouden in stressvolle situaties, waardoor je meer rust en balans kunt vinden.
• Klassieke slaapmedicatie of kalmeer middelen kunnen helpen om een moeilijke periode te overbruggen, maar zijn geen blijvende oplossing.
• Hou er rekening mee dat het tijd en geduld vraagt om chronische stress aan te pakken: het is immers niet evident om je leefpatroon blijvend en structureel te veranderen. Je huisarts is een goed aanspreekpunt voor een eerste advies en verdere hulp.