Seksueel grensoverschrijdend gedrag en misbruik

Ontvangst  >  Info center  >  Problemen en themas  >  Seksueel grensoverschrijdend gedrag en misbruik

Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Seksueel misbruik is elke vorm van seksueel grensoverschrijdend gedrag, verbaal, fysiek, al dan niet opzettelijk. Iemand wordt bijv. gedwongen om seksuele handelingen te ondergaan of uit te voeren. Dit varieert van begluurd worden of moeten toezien bij seksuele handelingen tot betasting en verkrachting.  In het geval van misbruik heeft het slachtoffer niet het gevoel te kunnen weigeren of zich aan de situatie te kunnen onttrekken. Bijvoorbeeld doordat er psychologische druk wordt uitgevoerd, doordat er sprake is van een machtsverhouding of omdat iemand wordt gechanteerd of bedreigd met fysiek geweld. Ook seksueel geweld in partnerrelaties valt onder seksueel misbruik.

Seksueel misbruik is een ernstige inbreuk op de psychische en lichamelijke integriteit.  Het grijpt m.a.w. niet alleen in op het psychisch functioneren, maar verstoort ook de relatie met het eigen lichaam en het contact met andere mensen. Het lichamelijke zal daarom in de behandeling van de gevolgen van seksueel misbruik een plaats moeten krijgen.

Als je als kind seksueel grensoverschrijdend gedrag ondergaat of ondergaan hebt is dat meer dan een ernstige traumatische ervaring: Als kind wordt je immers in je meest basale behoeften miskend met verreikende gevolgen voor je zelfbeeld en het beeld dat je van de wereld krijgt/maakt. Als kind kan je je dan vaak maar moeilijk een voorstelling maken van relaties die gebaseerd zijn op respect en wederzijds vertrouwen. 

Dit kan enigszins anders liggen bij mensen die op latere leeftijd voor het eerst seksueel zijn misbruikt, omdat zij kunnen terugvallen op eerdere positieve ervaringen in de relaties met anderen.

Seksueel misbruik is door het samengaan van geweld en intimiteit een schokkende en verwarrende ervaring — letterlijk en figuurlijk. Volwassenen die als kind seksueel zijn misbruikt kunnen niet plaatsen wat er gebeurd is en worstelen dikwijls met lichamelijke klachten en psychische symptomen, zonder precies te weten waar die vandaan komen. Het lichaam slaat immers informatie op en heeft een eigen taal, geheugen en interpretatiekader. Zij hebben ook soms slechts vage herinneringen aan een machteloos makende, verwarrende situatie.

Gevolgen van seksueel misbruik

De gevolgen van seksueel misbruik kunnen zeer verschillend zijn van persoon tot persoon en hangen af van de aard en de duur van het grensoverschrijdend gedrag. Als je seksueel misbruikt werd draag je vaak diep verborgen een kwetsuur met je mee. Het geloof dat je bij anderen welkom bent – gewoon om wie jij bent – is geschonden. De overtuiging recht te hebben op de zorg van anderen, in het bijzonder de zorg van ouders wanneer het een kind betreft, is aan het wankelen gebracht of definitief geschonden.

Voor de betrokkene kunnen er dus ernstige gevolgen voor de ontwikkeling van de persoonlijkheid, het vertrouwen in het contact met andere mensen en het levensgeluk zijn. Jezelf laten zien, je uiten, naar buiten treden, contact maken is beladen met schaamte en schuld. Ook het gevoel het misbruik over jezelf te hebben afgeroepen, komt voor. In veel gevallen vertonen mensen die zijn misbruikt zelfdestructief gedrag, zoals een verslaving aan (hard)drugs of zichzelf verwonden. Ook komt de neiging voor gevaren op te zoeken en te trotseren zoals in risicovol seksueel gedrag. Slachtoffers van langdurig seksueel misbruik zijn soms het besef verloren van wat passend is in een situatie of hebben het gevoel dat ze waardering en gunsten van anderen alleen kunnen krijgen door middel van seks. Daardoor kunnen ze soms zelf seksueel grensoverschrijdend gedrag vertonen.

Terwijl de kwetsbaarheid wordt vergroot, wordt het deel van de psyche dat kracht, macht, het vermogen tot verzet en agressie vertegenwoordigt, ondermijnd. Vaak heb je na misbruik een verhoogde alertheid voor de gevoelens van anderen. Er kunnen herbelevingen zijn of je kan het gevoel hebben geen contact meer met je eigen lichaam te hebben. Allerlei gevoelens spelen door elkaar: woede, angst, wantrouwen naar anderen, het gevoel niets waard te zijn. Jezelf moeten overleveren aan de macht van een ander, je gedwongen lichamelijk moeten openstellen, ondermijnt de beschermende kracht van je ego. Een overaccentuering van de receptieve, kwetsbare kant kan daaruit voortkomen.

Sommigen leren hun kwetsbaarheid te verbergen achter een façade van stoerheid. Anderen overleven met behulp van een sterke mate van dienstbaarheid aan de ander of juist een achterdochtige levenshouding. Ook kan het zijn dat iemand zich terugtrekt en contacten met anderen vermijdt.

Klachten en symptomen

Bovenbeschreven ondermijning van de ik-functies maakt begrijpelijk dat een groot aantal klachten en stoornissen van verschillende aard in verband kunnen staan met seksueel misbruik. De beangstigende en verwarrende emoties blijven zich later langdurig ook als lichamelijke sensaties en zintuiglijke herinneringen manifesteren.

Zonder volledig te zijn worden hier een aantal veel voorkomende klachten en symptomen beschreven.

  • Het slachtoffer kan lijden onder gevoelens van bezoedeld en geschonden zijn, 
  • Een gevoel van verlies van controle
  • Een verminderd ik-besef en twijfel over de eigen identiteit. 
  • Het vermogen om helder te denken, waar te nemen en te spreken kan zijn afgenomen. 
  • Periodieke bewustzijnsdalingen en een verminderde realiteitstoetsing, nodig om onderscheid te maken tussen de buitenwereld en fantasie, kunnen leiden tot psychotische perioden. 
  • Vaak is er sprake van een extreme vervreemding van het lichamelijk beleven.
    • Dat kan leiden tot eetstoornissen; bij overeten als poging zichzelf met voedsel te troosten of het lege gevoel in de buik te doen verdwijnen, terwijl het braken van de boulimie-patiënt ook een reinigingsritueel is en schuldgevoel kan uitdrukken. 
    • Het streven naar ondergewicht in de anorexia nervosa kan een poging zijn om op zijn minst op het terrein van voeding controle te hebben of het vrouw-zijn ‘weg te maken’, terwijl de hypoglycaemische roes ook vergetelheid en tenslotte de aandacht van dokters en ziekenhuisopnames oplevert. 
  • Het misbruik kan zich ook uiten door lichamelijke klachten of stressklachten zoals hoofdpijn, buikpijn of een verstoorde eetlust. 
  • De aangeleerde overlevingsstrategie om lichamelijk niets te voelen kan tot een dagelijks automatisme zijn geworden. Dit kan gepaard gaan met chronische pijnklachten, sterke spierspanning in de nek, rug of bekken-bodemspieren en seksuele functiestoornissen. 
  • Chronische angst, paniekaanvallen en agorafobie kunnen eveneens in verband staan met vroeger seksueel misbruik. Soms is er sprake van een neiging om gevoelens van kwaadheid onverwacht en heftig naar buiten te laten komen, meestal uitgelokt door schijnbaar onbetekenende situaties of conflicten. 
  • Vaker komt het voor dat in een poging controle te houden, de woede op zichzelf wordt gericht; impulsief bij een suïcidepoging, schijnbaar weloverwogen bij eindeloze schoonmaak rituelen en automutilatie; diep verborgen in een depressie
  • Vaak gaat zelfbeschadiging gepaard met onbegrensde gevoelens van almacht of gevoelens van ontlading en opluchting dat het eigen lichaam eindelijk weer gevoeld wordt.

Therapie

Wanneer de integriteit van het lichaam is geschonden, is respectvol, lichamelijk contact in de therapie onmisbaar. Een experiëntieel (ervaringsgerichte) gerichte benadering waarbij de cliënt centraal staat en methodische aandacht voor het lichaam vormen de basis waarin cognitie, emotie en lichamelijk beleven en uiten bijeen komen in een systematische werkwijze. Naast je verhaal dienen als aanknopingspunten: lichaamshouding en motoriek, lichamelijke symptomen en klachten, waardoor onderliggende psychische conflicten, onvervulde behoeften en traumatische ervaringen meer bewust kunnen worden. 

Door de systematische wijze waarop het lichaam in de therapie wordt betrokken, kan je als cliënt ervaren dat je lichamelijke integriteit wordt gerespecteerd en dat je eigen lichaam te vertrouwen is. ‘Er alleen over praten’ zal niet voldoende zijn. Het lichaam als invalshoek in de therapie biedt je m.a.w. de gelegenheid om onopgeloste emotionele conflicten uit het verleden door te werken, door deze niet alleen te bespreken, maar ook opnieuw te ervaren en op een lichamelijke wijze tot uitdrukking te brengen. De werkwijze is gebaseerd op de aanname dat het heden altijd gezien wordt door de bril van het verleden (Pesso, 1994)

Vond je dit artikel leuk? Deel het op:

Individuele therapiesessies

Dirk Marivoet psychotherapist in Belgium

Dirk Marivoet, MSc. is een Europees gecertificeerde psychotherapeut (ECP). Hij studeerde fysiotherapie en specialiseerde in psychomotorische therapie aan de KU Leuven. Vervolgens was hij gedurende 11 jaar staflid aan de psychiatrische klinieken van deze universiteit. Heden werkt hij al meer dan 35 jaar op een holistische manier en is gepassioneerd door de integratie van lichaam, geest en spirit.

Dirk Marivoet en zijn collega’s van het IBI (International Institute for Bodymind Integration) bieden individuele therapiesessies aan voor diegenen die geïnteresseerd zijn in deze mind-body-spirit benadering.

In Gent (België), Europa, de rest van de wereld en online.

Blijf op de hoogte van aankomende activiteiten

door u te abonneren op onze maandelijkse nieuwsbrief