Psychomotorische Therapie

Ontvangst  >  Info center  >  Methodes  >  Psychomotorische Therapie

Ontstaan van de Psychomotorische Therapie

Psychomotorische therapie is een praktische en theoretische discipline die ontstond in een aantal Europese landen in de jaren 1940. In België is ze ingebed in de Geestelijke Gezondheidszorg sedert 1965. Sedert 1962, is in Vlaanderen het domein van de Psychomotorische Therapie vervat in de universitaire studies (master) in de zoals toen genaamde “kinesiologie, rehabilitatie en fysiotherapie”. Sedert 1965 werd psychomotorische therapie systematisch geïntegreerd in de verschillende residentiële programma’s voor psychiatrische patiënten. Oorspronkelijk werd de term “bewegingstherapie” gebruikt, maar sedert 1975 maakt men gebruik van de term “psychomotorische therapie”, vermits bleek dat de behandeling veel meer was dan mensen “bezighouden”, succeservaringen en plezier beleving te geven via beweging, maar in eerste instantie psychologisch werkte. De termen psychomotorische therapie en bewegingstherapie worden nog dikwijls door elkaar gebruikt. Tegenwoordig zijn er ook meer en meer psychomotorisch therapeuten ook ambulant in de zelfstandige praktijk werkzaam.

Psychomotorisch Therapeuten met een erkend diploma zijn verenigd in de overkoepelende beroepsvereniging Vlaamse Vereniging van Psychomotorisch Therapeutenvvmpt), die de wetenschappelijke en klinische kwaliteit van het beroep bewaakt en bijscholingen organiseert. Een universitair opgeleid therapeut heeft de wetenschappelijke kennis om de resultaten van de therapie te evalueren en hij beroept zich op onderzoek dat gedaan werd in zijn domein. Zij zijn tevens opgeleid om de effectiviteit van hun therapeutische interventies aan te tonen. Hierdoor is professionele communicatie en overleg met ander conventionele gezondheidswerkers mogelijk. De attitude van “we zien wel waar we uitkomen” is binnen de psychomotorische therapie geen goede attitude.

Definitie van psychomotorische therapie

Psychomotor therapy is based on a holistic view of the human being. This view is drawn from the unity of body and mind. The notion integrates the cognitive, emotional, and physical aspects and the capacity of being and acting in a psychosocial context [European Forum Psychomotricity. Statuten [Mission]. Marburg: EFP 1995. Available from: http://www.psychomot.org [accessed at 17 June 2010].].

Psychomotorische therapie (PMT) is een ervaringsgerichte behandelingsmethode die in Vlaanderen beoefend wordt door universitair opgeleide psychomotorisch therapeuten. In de Psychomotorische Therapie wordt de  met  die de lichamelijkheid en het bewegen als aanknopingspunt genomen, met het oog op het verwezenlijken van concreet geformuleerde psychosociale doelstellingen bij patiënten met psychische stoornissen. Het therapeutisch aanbod is gebaseerd op een holistische visie van de mens die vertrekt van de eenheid van lichaam en geest.

PMT is gericht op wetenschappelijke evidenties

Als reguliere wetenschappelijk gefundeerde methode baseert de PMT zich op wetenschappelijke evidenties waar die bestaan. PMT is enerzijds een vorm van psychologische hulpverlening, maar ook een bio-medisch gefundeerde benadering die als doel heeft te komen tot gedragsverandering, toename van zelfinzicht (bewustwording), en een betere bodymind fitheid. Psychomotorische therapie onderschrijft enerzijds het holistische bio-psycho-sociale model van de geneeskunde, en is anderzijds beïnvloed door o.a. de lichaamsfilosofische traditie, bewegingswetenschappen, de Gestalttheorie, de fenomenologische lijn, alsook de neuro-wetenschappelijke lichaamstherapie. Binnen de psychomotorische therapie wordt soms gesproken over het “geïnformeerde” lichaam: dit is de belichaamde persoon die in synergie leeft met de levenswereld waarin hij/zij is ingebed. 

De psychomotorisch therapeut zal met iemands problematiek of thematiek werken zoals deze naar voren komt in bewegingsgedrag, lichaamstaal, lichamelijke spanningen, lichaamshouding, lichaamssensaties, lichamelijke en psychologische fitheid en lichaams- en zelfbeleving. De psychomotorisch therapeut gebruikt het bewegings-, houdings-, ademhalings- spannings-, interactiepatroon enz. als aandachtspunten in de diagnostiek en als aangrijpingspunten in de behandeling. Door middel van technieken als body en sensory awareness, Pesso-methodieken, bewegingsexpressie, dansbewegingstherapie, bio-energetica, drama, relaxatie, Mindfulness, sport en spel enz. wordt gepoogd de vooropgestelde doelstellingen te bereiken. Het zijn de ervaringen (op tal van manieren verwekt – lichamelijk, emotioneel, mentaal) tijdens de psychomotorische therapie en de verwerking hiervan, die als dynamische transformatiekrachten fungeren.

In psychomotorische therapie is daarenboven de therapeutische relatie essentieel en de therapeut  is geoefend om “zichzelf als instrument” in te zetten. Psychomotorisch therapeuten passen naast principes die verandering uitnodigen ook bijv. de principes van de Acceptance and Commitment Therapy (ACT) (Hayes e.a., 1999) toe, waarin de focus niet in de eerste plaats op verandering of genezing van het probleem ligt, maar eerder op acceptatie en stabilisatie.

Doelgroepen en Toepassingsdomeinen van de PMT.

Mensen worden vaak overbelast door spanning en druk van binnen- en van buitenaf. In een almaar ingewikkelder wordende omgeving zijn het vermogen tot helder denken (cognitief), juist voelen (affectief-emotioneel), bevredigend relateren (sociaal) en goed en gezond bewegen (motorisch) uitdagingen voor iedereen die deelneemt aan het levensgebeuren. Je kan als baby, peuter, kleuter, jong kind, adolescent, volwassene en bejaarde vastlopen als je aanpassingsvermogen, je draagkracht of je veerkracht worden aangetast door de soms onverwachte eisen die het leven en samenleven stelt.

Psychomotorische therapie richt zich op mensen met diverse psychische, psychosomatische, chronische pijn klachten e.a. Vermits klachten als bijv. somberheid, angsten, prikkelbaarheid, onzekerheid tegenover anderen, spanningen, eetproblemen of burn-out ook een lichamelijke kant hebben, kunnen ze bij uitstek via een lichaamsgerichte benadering behandeld worden. De psychomotorisch therapeut richt zich speciaal op wat uw lichaam aangeeft: lichamelijke spanningen, lichaamstaal, lichaamshouding, uw manier en intensiteit van bewegen, ademhaling en lichaamsbeleving. De psychomotorisch therapeut is in deze diverse terreinen deskundig onderlegd en kan op gespecialiseerde en gepaste wijze allerlei werkvormen en technieken inzetten voor elke specifieke problematiek of indicatiestelling, zowel individueel als in groep.

PMT is er voor ouderen, volwassenen, jongeren en kinderen (waar men meer specifiek kijkt naar de psychomotorische ontwikkeling en de “psychomotoriek”). Psychomotorische (psycho)therapie wordt gegeven in individuele sessies, aan echtparen, gezinnen of in een groep. Er kunnen diverse technieken en elementen uit methodes als relaxatie, bio-energetica, body- en sensory awareness therapie, yoga, danstherapie, sport en spel, enz. gebruikt worden. Naar kinderen toe zijn vooral vormen bekend die ingrijpen op de psychomotoriek in brede zin (noot: niet iedereen die “psychomotoriek” beoefent is psychomotorisch therapeut). Sherborne-methode, Rots en Water en tal van psycho-educatieve programma’s worden door psychomotorisch therapeuten in hun protocollen ingebouwd als instrumenten bij diverse moeilijkheden.

Psychomotorische therapie : naast een psychologische behandelingsmethode ook een biomedische wetenschap

Psychomotorische therapie is vandaag niet enkel een psychologische behandelingsvorm waarbij het bewegen en de lichamelijkheid een middel zijn om psychologische doelstellingen te realiseren, maar vermits heel wat psychische/psychiatrische problemen ook vaak primair of secundair geassocieerd zijn met somatische gezondheidsproblemen (60% van de patiënten met psychiatrische stoornissen lijdt ook aan één of meerdere somatische aandoeningen zoals het metabool syndroom, obesitas, diabetes type 2, cardio-vasculaire en respiratoire stoornissen (De Hert et al., 2011), zijn PMT’ers ook op wetenschappelijk onderbouwde wijze eveneens begaan met je fysieke fitheid, levensstijl, m.a.w. het biomedische luik. Ons aanbod individueel en in groep speelt op holistische en geïntegreerde wijze in op al deze aspecten. Wij vinden het ook belangrijk dat er voldoende plezier en de mogelijkheid tot vreugde valt te beleven, zodat men meer en meer intrinsiek gemotiveerd raakt.

Gezien dus uit onderzoek duidelijk gebleken is dat tal van psychiatrische diagnoses geassocieerd zijn met een ondermaatse lichamelijke fitheid, wordt hier door de psychomotorisch therapeut ook steeds naar gekeken.

Waar vind je psychomotorisch therapeuten?

Psychomotorisch therapeuten vind je in diverse instellingen binnen de geestelijke gezondheidszorg, verstandelijk gehandicaptenzorg, forensische psychiatrie, psychogeriatrie, jeugdhulpverlening, kinder- en jeugdpsychiatrie, het speciaal onderwijs, en in de revalidatie. Maar er zijn psychomotorisch therapeuten die in eigen praktijk werken (in individuele, partner, familie en groepsopstellingen).

Praktische werkwijzen

Na een intake en een planmatig uitgevoerd psychomotorisch onderzoek wordt in samenspraak met de cliënt gestreefd naar het realiseren van duidelijke en concreet geformuleerde doelstellingen die relevant zijn voor de specifieke problemen waarvoor de persoon hulp nodig heeft.
Tijdens een intake onderzoekt de psychomotorisch therapeut samen met de cliënt de aard en oorzaak van de klachten. Aan de hand van de diagnose (op basis van observatie of testonderzoek) en de hulpvraag wordt vervolgens een behandelingsplan opgemaakt.

Door deelname aan psychomotorische therapie leert u uw lichaamssignalen, gevoelens en gedragspatronen te herkennen en beter te begrijpen en uw klachten en problemen adequaat te benaderen.
De gebruikte middelen vormen dus de context waarbinnen uw klachten, uw gedrag en het geheel van uw problematiek aan bod komt en doelgericht beïnvloed wordt.

Binnen de psychomotorische therapie kan een nadere onderverdeling gemaakt worden in werkwijzen. Wij werken afhankelijk van de relevantie en indicatiestelling met een of meerdere van de volgende werkwijzen:

  • functioneel-oefengericht;
  • ervaringsgericht;
  • conflictgericht;

Daarnaast wordt rekening gehouden met

  • netwerkgerichte ondersteuning
  • het mogelijk gebruik van medicatie

Functioneel-oefengericht

In deze stijl van werken wordt gezond functioneren bevorderd door training en systematisch oefenen bijv. awareness oefeningen, oriëntatietraining, oefenen met verschillende basis-bewegingsvormen: reflexmatige beweging, willekeurige beweging, emotionele beweging, relaxatie, running en andere vormen van sporttherapie, assertiviteitstraining, rollenspel en andere gedragsstrategieën. De aanpak is er één die het lichaam als totaliteit centraal stelt.

Ervaringsgericht

In deze stijl van werken worden creatieve media en vormen van creativiteitsondersteunende methodes gebruikt om het potentieel van patiënten te ontwikkelen, om “alternatieve ervaringen” en salutogene (= gedacht vanuit gezondheid en niet vanuit ziekte) kwaliteiten op cognitief, emotioneel en gedragsniveau te voorzien, met behulp van rollenspel, verbeelding, Gestaltmethodes, Pesso-methodieken, enz.
Binnen een veilige en vertrouwde omgeving kan men dus nieuwe en positieve (bewegings)ervaringen opdoen. Hierdoor kunnen meer positieve gevoelens als trots, vreugde, ontspanning of tevredenheid ervaren worden, waardoor dan weer het zelfvertrouwen en identiteitsgevoel versterkt wordt. Door herhaling en uitbreiding van deze ervaringen kan ook de relatie met de omgeving, onder wie ook de therapeut en anderen, positiever worden beleefd.

Conflictgericht

In dit type van procesgeoriënteerd werk worden onbewuste conflicten, psychodynamische problemen blootgelegd en doorgewerkt, gebruik makend van technieken uit de actieve analyse, Gestalttherapie enz.
Het doel van conflictgericht werken is de (onverwerkte) conflicten en interactiestoornissen die ook lichamelijk tot uitdrukking komen (verkrampte bewegingen, benepen stem, psychosomatische klachten) op te sporen en op te lossen. Al bewegend laat de persoon zichzelf zien, inclusief problemen en reacties die betrekking hebben op het gevoelsleven. De therapeut leert zo de emotionele ‘binnenwereld’ van de persoon beter begrijpen . De therapeut kan dan labelen wat er gebeurt, structureren en duiden.
Op zo’n manier kunnen emotionele trauma’s verwerkt worden die blokkades in het bewegen en een gestoorde lichaamsbeleving veroorzaken. Er kan zodoende conflicthantering en probleemverwerking plaatsvinden en er ontstaat ruimte voor nieuwe opbouwende ervaringen. Bij een psychomotorische groepsbehandeling, waarbij het accent ligt op conflictgericht werken, wordt van de deelnemers een bepaalde mate van introspectief vermogen (zelfwaarneming) en conflicthanterende vaardigheden verwacht. De psychomotorisch therapeut biedt gestructureerde bewegingsvormen en lichaamsoefeningen aan die mede door middel van interventies en nabespreking voor de persoon kunnen leiden tot inzicht in eigen functioneren en eigen problematiek.

Netwerk georiënteerde/ondersteunende modaliteit.

Deze wordt gebruikt om bronnen en potentieel te vinden, te mobiliseren en te gebruiken in het sociale netwerk van de patiënt en/of in vormen van psychosociale hulp. Vermits psychomotorische therapie ook therapie in contéxt/continuum is, dienen netwerk en levenslagen eveneens in het therapeutische curriculum ingeschakeld te worden.

Medicatie

Vermits in vele problemen en aandoeningen medicamenteuze interventie (en zelfs deep brain stimulation) onvermijdelijk is, zoals bijv. bij majeure depressie, is een combinatie van de bovenvermelde modaliteiten aangewezen.

In het aanbod kan men dus uiteindelijk een grote diversiteit van activiteiten aantreffen, zoals bio-energetische oefeningen, Pesso-oefeningen, yoga oefeningen, Feldenkrais, Energetic Integration, Postural Integration, mindfulness, relaxatie, dans, spel, fitness, technieken gericht op lichamelijkheid, ademhaling, en bewegingssituaties gericht op expressiviteit, creativiteit en interactie met anderen. De psychomotorische therapie neemt een biopsychosociale positie in, een context georiënteerde visie, evenals een visie op levenslang ontwikkelen. Het volgt daardoor een multiperspectief complex paradigma.

De duur en frequentie van de behandeling gebeurt in samenspraak met de cliënt. Ideaal is er voldoende gemeenschappelijk overleg met de huisarts, psychiater, en het begeleidende team van therapeuten. In een ambulante setting wordt doorgaans gemiddeld 1 tot 2 wekelijks afgesproken (in sommige gevallen kan intensiever gewerkt worden), individueel en/of in groep. Huiswerkopdrachten kunnen meegegeven worden.

Dirk Marivoet over zijn verwantschap met andere vormen van psychomotorische en lichaamsgerichte psychotherapie

Mijn verwantschap met de Scandinavische school, de Pesso-therapie, de Integratieve Bewegingstherapie, Danstherapie : Ik ben er achter gekomen dat gezien mijn psychotherapeutische vorming in post-Reichiaanse therapievormen en mijn lange scholing in de Bodymind Integration methodes die werden ontwikkeld door Jack Painter, mijn invulling van de psychomotorische therapie naast de huidig geldende standaarden, ook enigszins verwant is met o.a. die van de Noorse school van Psychomotorische Fysiotherapie. Deze vorm van psychomotorische therapie is net als mijn eigen werk op het pionierswerk van Wilhelm Reich gestoeld. Psychoanalyse, vegetotherapie en psychomotorische therapie vloeien er samen. De benadering is gebaseerd op de theorie dat patiënten met chronische problemen, fysiek of psychologisch, kunnen reageren met algemene stoornissen die gerelateerd zijn aan de lichaamshouding (postuur), ademhaling, en beweging, evenals met musculaire spierspanning en huidveranderingen. Een artikel van goede vriend Michel Heller, PhD situeert het ontstaan van deze therapievorm in Noorwegen. Je kan het artikel hier raadplegen.

Ik ben ook beïnvloed door mensen als Gerda Boyesen, die eveneens uit deze school stamt. Ik ontmoette haar en werkte met een aantal leerlingen van haar. Gerda Boyesen studeerde psychologie en kinisitherapie in Oslo. Door haar kinesitherapiestudies kwam ze in contact met Aadel Bülow-Hansen, die een neuro-musculaire massagetechniek voor psychiatrische patiënten met een predominante hypertone musculatuur, ontwikkelde, en die het musculaire systeem, de ademhaling, het vermogen tot ontspannen en emotionele ontlading coördineert. Dit wordt de Psychomotorische Techniek (((Trygve Braatøy (PSYKOMOTORISK FYSIOTERAPI, HOLISME OG PARA- DIGMESKIFTER) genoemd en wordt onderzocht aan de Universiteit van Oslo. Lillemor Johnson, die eveneens trainde aan het Bülow-Hansen Instituut, ontwikkelde een succesvolle manier om hypotone spieren te tonificeren. Deze twee massagemodellen vormden de basis voor Biodynamische Massage. Gerda Boyesen verfijnde deze massagemethodes en voegde er haar eigen ontdekkingen omtrent peristaltiek als manier van zelf-regulering door vegetatieve ontlading aan toe, alsook haar eigen theorie omtrent de betekenis van het circulatoir systeem in het lichaam. Biodynamische Psychologie is de integratie van haar interpretatie van Reichiaans lichaamswerk, psychologie en de massagemethoden van het Bülow Hansen Institute in Oslo.

Daarnaast is mijn stijl van beoefening sterk beïnvloed door de psychomotorische therapie van Albert Pesso en Diane Boyden-Pesso, alsook van Hilarion Petzold en in het algemeen de lichaamsgerichte psychotherapie.

Ik werk met al deze stijlen en methodieken in therapie naar behoefte, maar ben daarenboven gespecialiseerd in het werken met de myofascia (het bindweefsel dat de spieren omhult) in relatie tot de “postuur” en de persoonlijkheid. Deze technieken komen uit Postural Integration.”

Artikels

Een aantal artikels voor professionele psychomotorisch therapeuten vind je hieronder:
The Golden Age of Body Psychotherapy in Oslo1 Michael Coster HellerDevelopmentBodyExaminations

Enkele artikels uit de OUDE doos (bewegen in geestelijke gezondheidszorg in de lage landen is reeds een thema dat beschreven is ten minste seder 1939 (Kraus). De term bewegingstherapie en bewegingstherapeut waren tot de jaren 1980 volop in gebruik. Ironisch wordt deze term, daar waar die verlaten werd door de psychomotorisch therapeuten nu opgevist door andere groepen zoals “dans en bewegingstherapeuten” die op hun beurt tal van methodes gebruiken die verwant zijn aan de psychomotorische therapie)

  • Kraus. Lich. Opv. Geesteszn (1939). Bew. Hulpv. 1985-2
  • Lichamelijkh. in psychoth. Tijdschr. Bew. th. 3e n°6 nov. 1974
  • Lichamelijkheid in Psychotherapie. Tijdschrift PMT, 4ejr. nr.3
  • Uitg.punten.PMT in Psychiatrie. 1974?
  • Sensory awareness Tijdschrift PMT 6eJ 1977
  • Psycho-massage. Tijdschrift PMT 6e 1977

Referenties:

De Lange, J. & Bosscher, R. J. (2008). Psychomotorische Therapie in de praktijk. Amsterdam: Boom.
Probst, M. & Bosscher, R.J. (red.) (2001). Ontwikkelingen in de psychomotorische therapie. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum.
De Lange, J. (2010). Lichaams- en bewegingsgerichte interventies in de ggz. Amsterdam: Boom.
Hekking, P. & Fellinger, P. (2011). Psychomotorische therapie: een inleiding. Amsterdam: Boom.
Simons, J. (2010), Introductie tot de Psychomotoriek. Garant  


Enige literatuur voor professionals: 

De Hert, M., Correll, C. , Bobes, J., Cetkovich-Bakmas, M., Cohen, D., Asai, I., et al (2011). Physical illness in patients with severe mental disorders. I. Prevalence, impact of medications and disparities in health care. World Psychiatry, 10, 52-77.

Herring, M., O’Connor, P., & Dishman, R. (2012). Effect of exercise training on anxiety symptoms among patients. A systematic review. Archives of Internal Medicine, 170(2), 101-111.

Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (2013). Studies en onderzoek – Diabetes in België: stand van zaken. www.riziv.be

Vlaamse consesustekst in verband met evenwichtige voeding en beweging, ten behoeve van zorgverstrekkers (2012). Brussel: Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin.

Vond je dit artikel leuk? Deel het op:

Individuele therapiesessies

Dirk Marivoet psychotherapist in Belgium

Dirk Marivoet, MSc. is een Europees gecertificeerd psychotherapeut (ECP). Na studies fysiotherapie en psychomotorische therapie aan de KU Leuven was hij er gedurende 11 jaar werkzaam in een psychoanalytische context. Hij studeerde en werkte samen met diverse pioniers uit het veld van de lichaamsgerichte psychotherapie en voert sedert 1994 praktijk in Gent (IBI) alwaar hij een wetenschappelijk onderbouwde lichaamsgerichte behandeling aanbiedt voor klachten als gevolg van stress, trauma, rouw e.a. . Daarnaast is hij actief in de Core Science Foundation en als docent aan diverse internationale opleidingen.

In Gent (België), Europa, de rest van de wereld en online.

Blijf op de hoogte van aankomende activiteiten

door u te abonneren op onze maandelijkse nieuwsbrief